Immer wieder erhalte ich Hinweise darauf, dass diese stark frequentierte Homepage und meine eigentlich nur regionalhistorischen Forschungen auch im Ausland auf Interesse stoßen. Das Feedback äußert sich gelegentlich in israelischen, aber auch holländischen, französischen und amerikanischen Zeitungen. In E-mails werde ich dankenswerterweise darauf hingewiesen. Einige exemplarische Beispiele sollen auf die jeweiligen Übersetzungen hinweisen:
1. Beispiel: Niederländischer Bericht
(Dutch version)
Niederländische Hinweise begannen mit der Zustellung einer Examensarbeit, die vor längerer Zeit von der belgischen Studentin Elke Sorel an der „Katholieke Vlaamse Hogeschool Antwerpen“ verfasst wurde. In dieser wissenschaftlichen Arbeit ging es um ein Interview mit mir und die Teilübersetzung meines Buches Ordensburg Vogelsang 1934-1945 Erziehung zur politischen Führung im Dritten Reich ins Niederländische. Die Studentin bestand mit der Teil-Übersetzung ins Niederländische, bei Prof. Dr. H.-W. am Zehnhoff, ihr Examen.
In den Niederlanden erschien in der Zeitung „De LIMBURGER“, aber auch als Online-Fassung ein historischer Text der Stadt Meersen, dessen Hindergründe ich bereits auf dieser Homepage dargestellt hatte. Er befasste sich mit einem wichtigen Detail aus meinem Buch Judenverfolgung und Fluchthilfe im deutsch-belgischem Grenzgebiet.
"Onbekende Heldendaden" door Meerssenaren beschreven - Joden overleefden bij bakkersechtpaar Mommers.
De titel van het boek luidt: 'Judenverfolgung und Fluchthilfe im Deutsch-Belgischen Grenzgebiet".
De auteur is Hans-Dieter Arntz.Maandenlang sloot deze 49-jarige leraar uit het Duitse Euskirchen zich op in stoffige archieven. Hij sprak met meer dan honderdvijftig joden die de Duitse Eifel in de oorlogsjaren ontvluchtten, en ontsnapten naar het buitenland. Het resultaat: een 810 pagina's dik relaas over mensensmokkel en de ondoorzichtige handel in doodsbange joden. Tijdens zijn vele speurwerk stuitte de schrijver op een brief, gedateerd 4 maart 1948, aan de burgemeester van het plaatsje Gemund, in de Duitse Eifel. De brief was ondertekend door Albert en zijn echtgenote Hedwig (Eva) Zeligman. Arntz had weer een joods echtpaar ontdekt, dat de oorlog had overleefd. Dankzij een Meerssens echtpaar: Joseph en Anna Mommers.
De brief van de Duitse schrijver Hans-Dieter Arntz ligt op de vensterbank. Anna Mommers (76) heeft hem bewaard. Ze heeft aan zijn verzoek om haar herinneringen aan de oorlogsjaren en aan het joodse echtpaar Eva en Albert Zeligman op papier te zetten, gehoor gegeven.
In een bovenkamer van het hoekhuis aan de Bunderstraat in Meerssen, hangt nog een foto. Van de vroegere bakkerij, die ze samen met haar in 1970 overleden echtgenoot Joseph runde. "Daar, in dat achterkamertje", haar vinger wijst naar een klein raampje, links achter het statige huis, "daar hebben we hen negentien maanden lang verstopt."
Anna Mommers heeft het boek van Arntz nog niet gelezen. "Ik wist niet eens dat het al af was. Maar het boek is in de Duitse taal geschreven. Jammer, als het een Nederlandstalig werk was, zou ik het meteen kopen." Arntz na Joop Geysen, een van de eersten die de daden van de twee 'bescheiden Meerssense redders' vastlegt op papier.
Kinderen
"Anna herinnert zich uit het dagboek de passage waarin Geysen beschrijft hoe de Duitsers hun dochter Hilda en zoon Herbert Zeligman op de trein zetten. Zij stierf in Auschwitz, Herbert kwam in Blechhammer om het leven."Op het Maastrichtse station begint ook het verhaal van hun ouders. Arntz beschrijft gedetailleerd hoe zij de Duitsers te slim af waren, en uiteindelijk terecht kwamen bij bakker Mommers. "Eva deed op die kermisdinsdag, 25 augustus 1942, net alsof ze heel erg ziek was en dus niet kon reizen. De nazi's geloofden haar, stuurden haar samen met haar man terug naar huis. Ze hadden even verderop een slagerij. Mijn man kwam er vaker, om brood te brengen. Albert was in die tijd heel erg bang, bang dat de Duitsers hem toch zouden vinden. Mijn man zei: Als het zover is, kom je maar bij ons. En op een winterse avond, in februari 1943, stonden ze voor de deur. We hebben hen binnen gelaten. En toen ze eenmaal binnen waren, konden we hen niet meer op straat zetten", vertelt Anna, een fors gebouwde vrouw, moeder van drie kinderen.
Lopend vuurtje
Anna denkt niet graag terug aan de negentien maanden dat Eva en Albert in haar huis verbleven. Het nieuws van het verdwenen joodse echtpaar ging als een lopend vuurtje door het dorp. In de bakkerij van de familie Mommers verhaalden klanten over het tragische lot van de slager en zijn vrouw. ""En wij deden net alsof we nergens vanaf wisten. Stel je voor dat iemand erachter kwam dat wij hen verborgen hielden. We liepen gevaar, net als onze kinderen." Het personeel moest Anna op een afstand houden. Als er bezoek over de vloer kwam, was ze doodsbenauwd dat iemand het echtpaar zou ontdekken, zou horen dat er iemand in het zolderkamertje rondliep. "Het was een zware tijd. Ik zeulde met kolen, eten en water de trap op en af, om onze onderduikers warm te houden en van voedsel te voorzien", herinnert ze zich. "Negentien maanden lang !" In september 1944 kwam de verlossing: de bevrijding van Meerssen. Voor Anna en Joseph was het hoofdstuk over de oorlog afgesloten. En het joodse echtpaar? Dat ging zijn eigen weg. Eva stierf op 25 januari 1955 in Meerssen. Haar man vertrok later naar Den Haag. Albert en zijn vrouw waren de laatste die op het joodse kerkhof in Meerssen werden begraven.Achtergrond
"De bescheiden redders verdwenen naar de achtergrond. Ze wilden het zo", schrijft Hans-Dieter Arntz op pagina 700 van zijn uitvoerige boekwerk "Andere hoben nach dem 2. Weltkrieg ihre Verdienste hervor." "Ach, wat had ik daaraan gehad", klinkt het berustend uit de mond van Anna. "We hadden het allemaal overleefd, en dat was het belangrijkste." Ze is pas ontroerd als ze verder leest. Op diezelfde pagina staat een gedicht, dat hulde brengt aan de 'onbekende held', haar echtgenoot. Het gedicht komt van de hand van de dialectschrijver Sjeng Habets. Geschreven ter ere van dodenherdenking, op 4 mei 1987. "Es veer op 4 mei 's aoves de klok dreuvig wherre sjloon, zulle veer oos gedachte toch nog ins laote goon, nao die Vaderlanders die met 't risiko van eige leve gezurg hubben dat ander van marteling en moord gespaard bleve."'t Is dan ouch prachtig op 4 mei aan die Vaderlanders te dinke (...) Die in sjtilte verzetswerk met de grawste leefde dege, en dao nwats of neet te neume vermelding veur krege. Alles, zelfs 't leve van hun dierbaren geriskeerd. Mootte die zich neet aafvraoge: waor 't dat waal weerd? Ze zulle dinke: 't is veurbie en is noe einmaol geburd. (...) Es op dodenherdenkng aan veule terecht hulde weurt gebrach, weurt allein door hun nog ins aan heum gedach. Aan dae sjtille, dae zwieger dae zwa veul haet gedoon, wha van de meiste zien kruus nog neet weite te stjoon." In 1966 werd als laatste van de joodse gemeenschap op de joodse begraafplaats aan de Geul begraven de heer Albert Zeligman.
2. Beispiel: Italienische Übersetzung
(Italian version)
Unter der Überschrift Canti Di Ebrei Deportati machte ich auf dieser Homepage bereits Anmerkungen bezüglich der italienischen Übersetzung eines Ghettoliedes, das ich im Zusammenhang mit dem jüdisch-religiösen Leben der Kölner Juden im Ghetto von Riga erstmals 1982 beim Kölnischen Geschichtsverein publiziert hatte. Im italienischen Internet bzw. von „Radio Silenzio“erschien folgende Übersetzung:
Canto del Ghetto - CANTI DI EBREI DEPORTATI
Quelle: http://www.radiosilenzio.it/olocausto/contributi/CantodelGhetto.html
QUESTI DUE CANTI SONO STATI TROVATI- SENZA INDICAZIONI DI PROVENIENZA - IN APPENDICE AL RESOCONTO SULLA VITA RELIGIOSA EBRAICA NEL GHETTO DI RIGA SCRITTO NEL 1947 DA KARL SCHNEIDER DICOLONIA.
PUBBLICATO DA HANS DIETER ARNTZ: NEL 1982 IN UNA RIVISTA DI STORIA, SUL SITO www.hans-dieter-arntz.de E ANCHE, NEL 2006, SUL SITO www.shoa.de.
TRADUZIONE DI WOLF MURMELSTEIN.
OSSERVA HANS DIETER ARNTZ COME IN QUESTI CANTI VENGANO ESPRESSI FEDE E SPERANZA. AGGIUNGIAMO CHE ANCHE IN QUELLE TENEBRE DELLA SHOAH VENIVA ESPRESSA FEDE NELLA VENUTA DEL MESSIA E SPERANZA NELLA LIBERTA’ DONATA DA D’O.
UNA PRIMA ANALISI DEL TESTO PERMETTE DI SUPPORRE CHE I CANTI SIANO STATI COMPOSTIIN JIDISCH – LINGUA DEGLI EBREI DELL’EUROPA ORIENTALE – E POI TRADOTTI IN TEDESCO.
LA STORIA DEL GHETTO DI RIGA, IN LETTONIA, E DEGLI ALTRI GHETTI E LAGER NEI PAESI BALTICI E’ ANCORA POCO STUDIATA.
L’ANNESSIONE DA PARTE DELL’URSS – NEL 1940 - DI LITUANIA, LETTONIA ED ESTONIA HA STESO UN VELO DI SILENZIO SUI MOLTI COLLABORAZIONISTI CHE IN QUESTI PAESI I NAZISTI HANNO TROVATO NEL 1941.
LADISPOLI, Chanukkàh 5767/Dicembre 2006.
1. SIAMO STATI SCACCIATI.
OVUNQUE VOLGI LO SGUARDO
SOLO NEVE E GHIACCIO
VEDI INTORNO.
NESSUN CANTO D’UCCELLO
A RALLEGRARTI.
FREDDI E MUTI
GLI ALBERI STANNO.
NOI EBREI,
VERSO UN PAESE LONTANO,
SIAMO STATI SCACCIATI.
IN QUESTA DESOLATA LANDA
E’ COSTRUITO IL CAMPO
DOVE. DA OGNI GIOIA LONTANI
DIETRO FILO SPINATO STIAMO.
SIAMO STATI SCACCIATI.
SU E GIU’, OVUNQUE
SCHERANI A GUARDARE.
NESSUNO, NESSUNO, NESSUNO
DEVE POTER TRAVERSARE.
A FUGGIRE LA VITA SOLO PERDI,
DI DOPPIO FILO SPINATO
IL CASTELLO E’ CINTO.
SIAMO STATI SCACCIATI.
ALL’ALBA, CON LA NEVE
LE SQUADRE IN MARCIA
ALLA FATICA, AL FREDDO
AL LAVORO VANNO.
MA ALLA LIBERTA’
VA’ IL PENSIERO.
SIAMO STATI SCACCIATI.
PER NOI NON C’E’ LAMENTO,
NON V’E’ ETERNO INVERNO.
VERRA’ L’ORA CHE DIREMO
LIBERTA’, LIBERTA’ SEI MIA.
SIAMO STATI SCACCIATI.
2 DALLE MACERIE, DALLE ROVINE.
DALLE MACERIE, DALLE ROVINE
SI LEVA IL CANTO
CHE IN RIVA
DI BABELE RISUONO’.
SIAMO POVERI EBREI DERISI.
LA NOSTRA VITA
E’ TUTTA UN’ OSCURITA’.
MAI RIPOSA IL NOSTRO CUORE
NELLE VENE L’ANTICO
NOSTRO SANGUE SCORRE.
DAGLI UOMINI ABBANDONATI
DA RINGHIOSI CANI CIRCONDATI.
COSI NEL MONDO DA
MILLE ANNI VAGHIAMO.
DALLA SPAGNA,
DAL PORTOGALLO
FUMMO SCACCIATI.
SEGNALE DI FUOCO
AI POPOLI SIAMO.
LE NOSTRE CASE IN FIAMME
I NOSTRI AVERI PREDA
DI SCHIERE MASNADIERE.
MA IL NOSTRO ANTICO SANGUE
NON CI POTETE TOGLIERE.
SENZA PAURA ELEVIAMO
LE NOSTRE PREGHIERE.
VERRA’ IL MOMENTO DELLA LUCE
CHE I POPOLI ILLUMINERA’.
PREGHIAMO E PREGHIAMO.
VERRA’ PURE IL GIORNO
CHE DIO IL MESSIA INVIERA’
PER DONARCI LA LIBERTA’.
3. Beispiel: Französische Übersetzung
(French version)
Der bereits erwähnte Text „Jüdisch-religiöses Leben im Ghetto von Riga“ fand ebenfalls in der italienischen, aber auch in der russischen und französischen Fachliteratur Beachtung. Die erwähnte italienische Teilübersetzung mit Anmerkungen – mit der Überschrift VITA RELIGIOSA EBRAICA NEL GHETTO DI RIGA - erfolgte durch Dr. Wolf Murmelstein. Auszüge sind in einer französischen Darstellung. Hier heißt es: Kapitel 1, Seite 9:
Société Civile Auvillaraise de Contacts Franco-Allemands (SFA)
Gerhard Schneider, SFA Auvillar
«Et quand le rabbi danse… : Un as der Rebbe tanzt… » Réflexions à propos des traditions d’éducation et de culture juives, entre folklore des Juifs de l’Est et le choc vécu dans l’ancien ghetto Litzmannstadt
Si on met à part les performances du camp de Theresiensstadt, à cause de son caractère de camp-modèle pour l’etranger, le rapport de la communauté juive de Cologne à propos du ghetto de Riga semble étayer ce qui eut lieu à Lódz. Ici également, le premier souci fut de créer jardin d’enfants et école : « On avait un grand besoin d’école et de jardin d’enfants. Presque tous les hommes et les femmes du ghetto devaient aller travailler toute la journée, de sorte qu’il importait de s’occuper des enfants…
Max Leiser, le plus ancien de notre groupe, avait été élu président du conseil des Anciens. Monsieur Leiser était à Cologne membre, en tant que directeur, du service de bienfaisance, dans la Rubenstrasse. Déjà à cause de cette position, il portait beaucoup d’intérêt aux choses de la vie juive, et il réussit à obtenir auprès du commandant l’autorisation de créer des jardins d’enfants et des écoles pour tout le ghetto. Bien qu’au commencement on doive noter une certaine confusion, qui était provoquée par la grande pénurie de logements. Tout est peu à peu rentré dans l’ordre. Ainsi on trouva également des locaux pour les écoles et les jardins d’enfants.
La direction du jardin d’enfants de notre groupe revint à Madame Alfred Levi. C’était la femme de l’ancien employé de la synagogue de Cologne-Deutz, Levi. Les mots ne peuvent décrire la manière excellente dont cette dame s’acquitait de sa tâche. Il faut vraiment la considérer comme l’ange du groupe. Elle s’est acquis un grand mérite non seulement en tant que directrice du jardin d’enfants, mais aussi, plus tard, par le soin qu’elle a pris du groupe. Au jardin d’enfants, comme à l’école on avait, plus tard, une assiette de soupe, pour laquelle les parents devaient donner aux cuisines une partie de leur ration. Quelques jeunes filles secondaient Madame Lévi.
L’école avait deux professeurs, qui étaient venus avec nous, le Docteur Oppenheim et le maître Hirschfeld. Tous deux étaient de l’école de Cologne, de la Lützowstraße. Sans doute le Docteur Oppenheim était-il un pédagogue zélé. Mais ce que fut Monsieur Hirschfeld pour ses élèves surpasse toute louange. Dès avant que l’école ne soit fondée, il alla dans les familles qui avaient des enfants à scolariser et il leur donnait à domicile des cours particulier. Il était entièrement animé par la pensée d’accomplir son devoir de pédagogue et d’enseigner les enfants.
Dans les autres groupes de notre ghetto allemand il y avait également des écoles et des jardins d’enfants. Ici aussi on avait des professeurs et du personnel, de sorte que tous les enfants pouvaient avoir, dans la mesure où c’était possible, un enseignement solide. On disposait de peu de matériel scolaire, il fallait se contenter de ce que l’on avait sous la main, ou bien, à la longue, de ce que l’on trouvait aussi dans les maison lettonniennes juives abandonnées.” (15)
15 Ainsi dans le journal de Karl Schneider. Dans: Hans-Dieter Arntz: Religiöses Leben der Kölner Juden im Ghetto von Riga. Dans: Jahrbuch des Kölnischen Geschichtsvereins e.V., Nr. 53 (1982).
Quelle: http://zukunft-braucht-erinnerung.de/holocaust/ghettos/606-religioeses-leben-der-koelner-juden-im-ghetto-von-riga.html (12.12.2007)
(Italian version)